Kamulaştırma, kamu yararının gerektirdiği hallerde özel mülkiyette olan bir taşınmaza malikinin rızasına gerek olmaksızın ve bedeli ödenmek kaydıyla devlet veya diğer kamu tüzel kişileri tarafından el atılmasıdır. Devlet, bakanlıklar, belediyeler, il özel idareleri, köy tüzel kişilikleri, üniversiteler, YÖK, RTÜK gibi kamu idareleri ve kamu tüzel kişileri kamulaştırma yapabilir. Özel mülkiyette olan bir taşınmaz kamulaştırma sonucunda ilgili idare adına tescil edilmektedir.
Kamulaştırmaya ilişkin esaslar Anayasanın 46. maddesinde ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu kapsamında düzenlenmiştir.
İdare özel mülkiyette bulunan bir taşınmazın mülkiyetini kamu yararının gerektirmesi halinde tamamen veya kısmen kamulaştırabileceği gibi kamulaştırma yoluyla sadece irtifak hakkı da kurabilir.
Kamulaştırma yapılması konusunda kamu yararı kararı verebilecek makam ve organlar Kamulaştırma Kanunu m.5 uyarınca belirtilmiştir. Örneğin, belediye yararına kamulaştırma yapılması için kamu yararı kararı alabilecek yetkili organ belediye encümenidir. Üniversiteler yararına kamulaştırma yapılması için kamu yararı kararı alabilecek yetkili organ ise üniversite yönetim kuruludur.
İlgili idare tarafından bir taşınmazın kamulaştırılması konusunda kamu yararı kararı alındıktan sonra Kamulaştırma Kanunu m.6 kapsamında belirtilen yetkili makamlar tarafından kamu yararı kararı onaylanır.
Ardından ilgili idare tarafından kamulaştırma yapılacak taşınmaz malların sınırını, yüzölçümünü ve cinsini gösterir ölçekli planı yaptırılır. Kamulaştırılan taşınmaz malın sahipleri, tapu kaydı yoksa zilyetleri ve bunların adresleri tespit edilir.
Ayrıca idare kamulaştırma kararı verdikten sonra kamulaştırmanın tapu siciline şerh verilmesini ilgili tapu idaresine bildirir.
Bir taşınmazı kamulaştırmak isteyen idare öncelikle taşınmazın maliki veya malikleri ile görüşerek anlaşma yoluyla satın almaya çalışacaktır. Kamulaştırma Kanunu m.8 uyarınca düzenlenen satın alma usulü uygulanmaksızın idare tarafından doğrudan kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davası açılması durumunda mahkemece dava şartı yokluğundan davanın reddine karar verilecektir.
İdare Tarafından Kamulaştırma Kararı Aldıktan Sonra Öncelikle Satın Alma Usulü Uygulanır.
Kamulaştırma kararı aldıktan sonra idare öncelikle satın alma usulünün uygulanması aşamasında kamulaştırılacak taşınmazın tahmini bedelini tespit edebilmek ve ilgili maliklerle uzlaşma görüşmelerini yürütebilmek için bir kıymet takdir komisyonu ile uzlaşma komisyonu oluşturacaktır.
Ardından ilgili idarece kamulaştırılacak taşınmazın maliklerine resmi taahhütlü bir yazı gönderilerek maliki oldukları taşınmazın kamulaştırılmasına karar verildiği, bu kapsamda görüşmek istenildiği bildirilir ve uzlaşma görüşmeleri için bir tarih belirlenir. Uzlaşma görüşmelerinde taraflar arasında anlaşma sağlanırsa kararlaştırılan şartlara göre bir anlaşma belgesi düzenlenir. Bu belge doğrultusunda taşınmazın idareye devir ve tescili sağlanır. Ardından maliklere kamulaştırma bedeli ödenir.
Tarafların Satın Alma Usulü Görüşmelerinde Anlaşamaması Halinde İdare Kamulaştırma Bedelini Tespit ve Tescil Davası Açar.
Tarafların uzlaşma görüşmelerinde anlaşamaması durumunda idare kamulaştırma bedelinin tespit edilmesi ve taşınmaz malın idare adına tescil edilmesi için dava açar.
Kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davasını kamulaştırmayı yapan idare açar. Davacı ilgili idaredir.
Davalı ise kamulaştırılacak taşınmaz malın maliki veya malikleridir.
Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescili Davasında Görevli ve Yetkili Mahkeme Neresidir?
Kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davasına bakmakla görevli mahkemeler asliye hukuk mahkemeleridir. Kamulaştırılacak taşınmazın bulunduğu yer mahkemesi ise kesin yetkili mahkemedir.
Kamulaştırma Bedelinin Tespiti ve Tescili Davasında Yargılama Süreci (Kamulaştırma Kanunu M.10)
Kamulaştırma bedelinin tespiti ve tescili davasında mahkeme, idarenin başvuru tarihinden itibaren en geç otuz gün sonrası için belirlediği duruşma gününü, dava dilekçesi ve idare tarafından verilen belgelerin birer örneği de eklenerek taşınmaz malın malikine meşruhatlı davetiye ile bildirmek suretiye duruşmaya katılmaya çağırır. Duruşma günü davacı idareye de tebliğ olunur.
Mahkemece malike doğrudan çıkarılacak meşruhatlı davetiyede veya ilan yolu ile yapılacak tebligatta;
a) Kamulaştırılacak taşınmaz malın tapu bilgileri,
b) Malik veya maliklerin ad ve soyadları,
c) Kamulaştırmayı yapan idarenin adı,
d) 14 üncü maddede öngörülen süre içerisinde, tebligat veya ilan tarihinden itibaren kamulaştırma işlemine idari yargıda iptal veya adli yargıda maddi hatalara karşı düzeltim davası açabilecekleri,
e) Açılacak davalarda husumetin kime yöneltileceği,
f) 14 üncü maddede öngörülen süre içerisinde, kamulaştırma işlemine karşı idari yargıda iptal davası açanların, dava açtıklarını ve yürütmenin durdurulması kararı aldıklarını belgelendirmedikleri takdirde, kamulaştırma işleminin kesinleşeceği ve mahkemece tespit edilen kamulaştırma bedeli üzerinden taşınmaz malın kamulaştırma yapan idare adına tescil edileceği,
g) Mahkemece tespit edilen kamulaştırma bedelinin hak sahibi adına hangi bankaya yatırılacağı,
h) Konuya ve taşınmaz malın değerine ilişkin tüm savunma ve delilleri, tebliğ tarihinden itibaren on gün içinde mahkemeye yazılı olarak bildirmeleri gerektiği, belirtilir.
Mahkemece, kamulaştırılacak taşınmaz malın bulunduğu yerde çıkan bir gazete ve bir internet haber sitesi ile Türkiye genelinde yayımlanan gazetelerin birisinde kamulaştırmanın ve belgelerin özeti en az birer defa yayımlanır.
Mahkemece belirlenen günde yapılacak duruşmada hakim, taşınmaz malın bedeli konusunda tarafları anlaşmaya davet eder. Tarafların bedelde anlaşması halinde hakim, taraflarca anlaşılan bu bedeli kamulaştırma bedeli olarak kabul eder.
Mahkemece yapılan duruşmada tarafların bedelde anlaşamamaları halinde hakim, en geç on gün içinde keşif ve otuz gün sonrası için de duruşma günü tayin ederek, bilirkişiler marifetiyle ve tüm ilgililerin huzurunda taşınmaz malın değerini tespit için mahallinde keşif yapar.
Bilirkişiler, taraflar ve diğer ilgililerin beyanını da dikkate alarak, taşınmaz malın değerini belirten raporlarını onbeş gün içinde mahkemeye verirler. Mahkeme bu raporu, duruşma günü beklenmeksizin taraflara tebliğ eder. Yapılacak duruşmaya hakim, taraflar veya vekillerini ve bilirkişileri çağırır. Bu duruşmada tarafların bilirkişi raporlarına varsa itirazları dinlenir ve bilirkişilerin bu itirazlara karşı beyanları alınır.
Tarafların bedelde anlaşamamaları halinde gerektiğinde hâkim tarafından onbeş gün içinde sonuçlandırılmak üzere yeni bir bilirkişi kurulu tayin edilir ve hâkim, tarafların ve bilirkişilerin rapor veya raporları ile beyanlarından yararlanarak adil ve hakkaniyete uygun bir kamulaştırma bedeli tespit eder.
Mahkemece tespit edilen bu bedel, taşınmaz mal, kaynak veya irtifak hakkının kamulaştırılma bedelidir.
Tarafların anlaşması halinde kamulaştırma bedeli olarak anlaşılan miktar peşin ve nakit olarak, hak sahibi adına bankaya yatırılır.
Tarafların anlaşamaması halinde hâkim tarafından kamulaştırma bedeli olarak tespit edilen bedelin mahkemece belirlenecek banka hesabına yatırılması ve yatırıldığına dair makbuzun ibraz edilmesi için idareye onbeş gün süre verilir. Gereken hallerde bu süre bir defaya mahsus olmak üzere mahkemece uzatılabilir.
Kamulaştırma Bedelini Tespit ve Tescil Davasında Karar
İdarece, kamulaştırma bedelinin hak sahibi adına yatırıldığına, dair makbuzun sunulması halinde mahkemece, taşınmaz malın idare adına tesciline ve kamulaştırma bedelinin hak sahibine ödenmesine karar verilir. Mahkemenin kararı tapu dairesine ve paranın yatırıldığı bankaya bildirilir.
Mahkemece verilen tescil hükmü kesin olup, tarafların bedele ilişkin istinaf veya temyiz hakları saklıdır.
Av. Oktay Altunkaya
